Προχωρώντας προς το τραπεζοειδές πλάτωμα του λόφου του προφήτη Ηλία, πάλι στο αριστερό μας χέρι και επιφανειακά θα διακρίνουμε οστά από ανθρώπινα μέλη. Λίγα μέτρα πιο πέρα και στη νότια πλευρά του πλατώματος διακρίνονται καθαρά τα θεμέλια αρκετά μεγάλου αρχαίου ναού. Με τους τιτανόλιθους του αρχαίου αυτού ναού, είναι χτισμένος ο παλαιός ναός του προφήτη Ηλία.

Κατηφορίζοντας την βορεινή πλευρά του λόφου και μετά από 300 μέτρα περίπου θα φθάσουμε στην τοποθεσία “κτίσματα”. Εδώ σ’ αυτό το μικρό πλάτωμα σώζονται τα θεμέλια του ναού της επισκοπής Μολισκού και δύο βοηθητικών κτισμάτων. Οι διαστάσεις του πρόναου είναι τέσσερα μέτρα επί οχτώ (4Χ8) και του κυρίως ναού είναι οκτώ επί δώδεκα (8Χ12).

Προχωρώντας άλλα 150 μέτρα προς την τοποθεσία “Σαμαρά Μπάρα” θα συναντήσουμε ένα τμήμα του τείχους του κάστρου του Μολισκού, μήκους περίπου 300 μέτρων, πλάτους 1,80 και ύψους περίπου 0,60 εκατοστά.
Η λιθοδομή του τείχους είναι κατασκευασμένη χωρίς κονίαμα. Ακολουθώντας τα ίχνη του τείχους, προς τα βόρεια, θα φθάσουμε σε μια ρεματιά, όπου στο δεξί μας χέρι και στο πρανές του λόφου “κακή ράχη” θα διακρίνουμε τα θεμέλια του πρώτου οικισμού της αρχαίας πόλης “ΟΜΟΛΙΟΝ” ή της βυζαντινής πόλης του “ΜΟΛΙΣΚΟΥ”, που κατά την παράδοση των κατοίκων ονομαζόταν “Χαλκιάηδες” γιατί ασχολούνταν με την κατασκευή χάλκινων οικιακών συσκευών.

Α. Μια αρχαιότατη πόλη, στο δάσος της Παναγιάς Γρεβενών, περιμένει υπομονετικά την αρχαιολογική σκαπάνη

Ακολουθώντας πάντα τη ρεματιά με κατεύθυνση τις πηγές της, μετά από 300 μέτρα περίπου θα φθάσουμε στην τοποθεσία “τα Πετροκάλυβα” ανατολικά του “Μαυρόκαμπου”. Εδώ διακρίνουμε πολύ καθαρά την περιτείχιση του οικισμού, τα θεμέλια της εκκλησίας του, ως και τα θεμέλια των σπιτιών και ένα τμήμα πετρόκτιστου δρόμου κοντά στην εκκλησία. Το όνομα αυτού του οικισμού κατά την παράδοση ήταν “Μεταξιάδες” και οι κάτοικοί του ασχολούνταν με την καλλιέργεια μεταξιού. Ο τρίτος αρχαίος οικισμός του Μολισκού, βρίσκεται ανατολικά του κάστρου, περίπου πεντακόσια μέτρα, στην θέση “Μουρηές” και ονομαζόταν “Παληοχώρα”. Στον οικισμό αυτόν σώζονται πάρα πολλά σπίτια που το ύψος των τοίχων τους φθάνει και το ένα μέτρο. Εκτός από τους τρεις αυτούς οικισμούς σώζονται στην ίδια περιοχή και τα ίχνη τεσσάρων άλλων νεότερων οικισμών του χωριού Μελεντσικού με την τουρκική Κούλια και υπολείμματα ενός χωριού πάνω στον λόφο που βρίσκεται στην αριστερή όχθη του ρέματος Βίντσα.

Στο δεύτερο μισό του δέκατου αιώνα μ.Χ., η επισκοπή ονομάζεται ‘Επισκοπή Ομολισκού”, με τρία μοναστήρια στη δικαιοδοσία της και τα αντίστοιχα ζευγαλατειά τους.

Το ένα μοναστήρι είναι “της Παναγίας του Ιωάννου Τορνικίου” χτισμένο στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα, του οποίου το διώροφο καθολικό σώζεται μέχρι τις μέρες μας. Στον κάτω ναό του διώροφου καθολικού λειτούργησε ο Λατίνος Καρδινάλιος Βορίας Βαρίνος το 1224. Το έτος 1658 φιλοξενήθηκε στο μοναστήρι ο επίσκοπος Σερβίων Μελέτιος μετά την καθαίρεσή του. Το ζευγηλατείο του σημερινού μοναστηριού της Παναγίας ονομαζόταν “Τορνίκι” και ήταν χτισμένο βόρεια του σημερινού χωριού Παναγιά στη θέση “των Αγίων Αποστόλων”. Ο κοιμητηριακός ναός του ζευγηλατείου “Τορνίκι” ήταν του Αγίου Λαζάρου.

Το δεύτερο μοναστήρι της επισκοπής Μολισκού ήταν του “Αγίου Γεωργίου” του κτήτορα Γεωργίου Τορνικίου με το ζευγηλατείο του, που στα νεότερα χρόνια εξελίχθηκε σε οικισμό και ονομαζόταν “Ζάμπουρντα” (Ζαλμ μπουρδά = άγονος τόπος). Στα ερείπια αυτού του μοναστηριού βρήκε ο Άγιος Νικάνορας την εικόνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και έχτισε στα θεμέλια του καινούργιο μοναστήρι στα 1534.

Το τρίτο μοναστήρι “του Αγίου Νικολάου της Ομολιανής ή Μηλιανής” του κτήτορα Νικολάου Τορνικίου, βρίσκονταν κοντά στις πηγές απ’ όπου αρδεύεται το Νεοχώρι. Σήμερα σώζονται τα ερείπια.

Ο Σωτήριος Κιαδάς στο βιβλίο του “ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ” μας πληροφορεί ότι ο στρατηγός του Νικηφόρου Φωκά, Ιωάννης Τορνίκιος, εκάρη μοναχός κάπου στη Μακεδονία, μετά πήγε στον Όλυμπο και μετά στο Άγιον Όρος όπου έχτισε την μονή Ιβήρων. Το μοναδικό μοναστήρι που φέρει το όνομά του στη Μακεδονία είναι το μοναστήρι “Της Παναγίας Τορνικίου” στην Παναγιά Γρεβενών.

Β. Ονομασίες πόλης από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα.

Το πρώτο όνομα της προϊστορικής αυτής πόλεως είναι “Ομόλιον” σύμφωνα με τον Στράβωνα και είναι κτίσμα των Λαπίθων όπως και το Ομόλιο Λάρισας και συγκεκριμένα του Λαπίθη Κορωνού του γιου του Καινέα, με το όνομα του οποίου έχει σχέση το τοπωνύμιο “Κουρούνες”. Κατά τον Όττο ’βελ Κορωνός (Κουρουνός) και Κάρανος είναι το ίδιο πρόσωπο.

Το δεύτερο όνομα της πόλης παρεμφερές με το πρώτο είναι “Το Ομλισκόν”, δηλαδή “Ομολισκόν” Με το όνομα αυτό αναφέρεται και η επισκοπή της πόλης σε χειρόγραφο της Μονής Ιβήρων κατά τον δέκατο αιώνα. Το τρίτο όνομα της πόλης παρεμφερές με το πρώτο και με το δεύτερο είναι “Το Μολισκόν”. Με το όνομα αυτό αναφέρεται και το κάστρο και η επισκοπή. Επίσης λόγω του ότι στα βυζαντινά χρόνια το κάστρο του Μολισκού διέθετε και Κλεισουράρχη, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Τορνίκιος, Αρμενικής καταγωγής, ονομαζόταν και “Κλεισούρα”.

Το τέταρτο όνομα της πόλης και του κάστρου ήταν “Οι Μολεσχοί”, διότι αποτελούνταν από τρεις οικισμούς ή “Μολεσχός”. Το πέμπτο όνομα που διεσώθει σε νεότερο κοντινό οικισμό ήταν του χωριού “Μελεμτσικόν” και το οποίο ερημώθηκε το 1904. Στην απογραφή του 1905 δεν αναφέρεται. Σήμερα η τοποθεσία καλείται “Μηλιντσκό”. Το έκτο όνομα μετά την εγκατάλειψη της πόλης από τους κατοίκους είναι “Τορνίκι” αρχές 15ου αιώνα και σήμερα λέγεται Παναγιά Δεσκάτης Γρεβενών.

Γ. Βιβλιογραφία – Πηγές:

Για το “Ομόλιον”

Για το “Μολισκό”

Τα ανωτέρω δημοσιεύτηκαν:
ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Έτος Ι΄, Κοζάνη 1999. Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης.